จากบทความที่ผ่านมา เราได้อธิบายเกี่ยวกับ การฝึกสุนัขโดยการใช้รางวัล ไปแล้ว ในบทความนี้ ผมขอแนะนำให้ทุกท่านรู้จักกับวิธีการฝึกสุนัขรูปแบบอื่น ๆ กันบ้าง นั่นคือ การฝึกสุนัขโดยใช้สิ่งที่สุนัขไม่ชอบ
แนวทางที่เรากำลังจะไปเรียนรู้กันวันนี้ เรียกว่า Aversive-based training เป็น การฝึกสุนัขโดยใช้สิ่งที่สุนัขไม่ชอบ เพื่อให้สุนัขแสดง หรือไม่แสดง พฤติกรรมที่เราต้องการ แล้วจึงนำสิ่งที่สุนัขไม่ชอบออกจากกระบวนการฝึก
ยกตัวอย่างเช่น การลงโทษสุนัข เมื่อพวกเขาแสดงพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ โดยการลงโทษสามารถทำได้หลายรูปแบบ เช่น การใช้เสียงดัง การใช้แรง หรือการใช้การแสดงใด ๆ ที่มุ่งให้สุนัขรู้สึกไม่ชอบ หรือกลัว
การฝึกด้วยแนวทางนี้มักเกี่ยวข้องกับการบังคับสัตว์ ไม่ให้ทางเลือก ซึ่งเป็นสิ่งที่จะก่อให้เกิดผลเสียต่อสวัสดิภาพของสัตว์เลี้ยง จนอาจทำให้เกิดเป็นปัญหาทางจิตใจอื่น ๆ ตามมา
มีการศึกษาวิจัยพบว่า สุนัขที่ถูกฝึกด้วยวิธีการลงโทษ มักแสดงพฤติกรรมที่บ่งบอกถึงความเครียด และมีแนวโน้มที่จะแสดงปัญหาพฤติกรรมต่าง ๆ เช่น ปัญหาความก้าวร้าว ปัญหาพฤติกรรมที่เกิดจากความระแวง ตลอดจนปัญหาการขับถ่ายไม่เป็นที่ภายในบ้าน สูงกว่าสุนัขที่ถูกฝึกด้วยวิธีการให้รางวัล
นอกจากนี้ สุนัขที่ถูกฝึกด้วยวิธีการดังกล่าว จะมีปริมาณฮอร์โมนความเครียด (Cortisol) สูงกว่าสุนัขที่ถูกฝึกด้วยการให้รางวัล รวมไปถึง การฝึกสุนัขด้วยวิธีที่มีการเผชิญหน้า และท้าทาย ยังเกี่ยวโยงกับการเกิดพฤติกรรมก้าวร้าวในสุนัขด้วย
อีกทั้งยังมีงานวิจัยที่แสดงให้เห็นว่า การใช้วิธี Aversive-based ในการฝึกนั้น มีประสิทธิภาพที่ด้อยกว่าการใช้รางวัล
ผลกระทบของการฝึกด้วยวิธีการใช้สิ่งที่สุนัขไม่ชอบ ต่อร่างกายของสุนัข
ในแง่ของสุขภาพกาย สุนัขหลายตัวที่ถูกฝึกด้วยวิธีการลงโทษ มีรายงานการได้รับบาดเจ็บจากกระบวนการฝึก เช่น เลือดออกที่บริเวณใต้เยื่อบุลูกตา (Subconjunctival hemorrhage) บาดเจ็บที่บริเวณกระดูกสันหลังส่วนคอ ไปจนถึงการเกิดความเสียหายของสมอง เป้นต้น
อาการที่กล่าวมา สามารถพบในสุนัขที่ถูกฝึกด้วยอุปกรณ์สำหรับการลงโทษ อย่างโซ่กระตุก
นอกจากผลกระทบทางด้านร่างกายและจิตใจ ที่จะเกิดขึ้นกับตัวสัตว์เองแล้ว การใช้ Aversive-basedในการฝึกสัตว์มักจะก่อให้เกิดผลเสียต่อความสัมพันธ์ระหว่างสัตว์และเจ้าของ โดยจะทำให้ความสัมพันธ์อยู่ในรูปแบบที่ไม่เหมาะสม (Insecure attachment style) ซึ่งสามารถก่อให้เกิดเป็นปัญหาพฤติกรรมอื่น ๆ ตามมาได้ในอนาคต
จากข้อมูลทั้งหมดที่กล่าวมาข้างต้น กำลังแสดงให้เห็นงานศึกษาวิจัยส่วนใหญ่ให้ผลลัพธ์ของการฝึกโดยการใช้สิ่งที่สุนัขไม่ชอบ ไปในทิศทางเดียวกันคือ ส่งผลกระทบต่อจิตใจ และร่างกายของสุนัขอย่างมาก
ในความเป็นจริง หากพิจารณาตามหลักวิชาการแล้ว การลงโทษไม่ใช่การปรับพฤติกรรม แต่การลงโทษเป็นเพียงวิธีการกดพฤติกรรมบางอย่างเอาไว้ไม่ให้สุนัขแสดงออกมา
เพราะสิ่งที่เราได้ลงมือทำผ่านกระบวนการลงโทษ คือการสั่งห้าม และยับยั้งพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ของสุนัข นั่นหมายความว่า เรากำลังละเลยสาเหตุของพฤติกรรมที่แท้จริง ว่าปัจจัยอะไร คือจุดกำเนิดของพฤติกรรมไม่พึงประสงค์
กล่าวอีกนัยหนึ่ง เหมือนกับเรามีอาการท้องเสีย แล้วพยายามหาทางยับยั้งอาการท้องเสียด้วยวิธีต่าง ๆ ยกเว้น การกินยาแก้ท้องเสีย ซึ่งการรักษาที่ไม่ตรงจุด เราต่างทราบดีว่าจะยิ่งทำให้อาการท้องเสียทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้น และร่างกายของเราก็จะเจ็บปวดตามไปด้วย
ในทำนองเดียวกันกับการฝึกสุนัขด้วยสิ่งที่สุนัขไม่ชอบ คือเป็นการใช้วิธีรักษาที่ปลายเหตุ แต่ต้นตอของปัญหาด้านพฤติกรรมก็ยังคาราคาซังอยู่อย่างนั้น และในอนาคต สุนัขอาจเผชิญปัญหาด้านสุขภาพกายและใจที่หนักกว่าเดิม
ดังนั้น เราจึงไม่ควรลงโทษสุนัขทุกรูปแบบ ไม่ว่ากรณีใด ๆ (ใช่ครับ ผมกำลังบอกว่า ไม่แนะนำวิธีการลงโทษเลย)
หากผู้ปกครองพบว่า สุนัข หรือแมว แสดงพฤติกรรมที่เราไม่ชอบ หรือไม่ต้องการ ผมแนะนำว่า ควรพาน้องไปพบสัตวแพทย์ เพื่อการตรวจร่างกายอย่างละเอียด ซึ่งเป็นการทำให้มั่นใจว่า ปัญหาด้านพฤติกรรมที่เกิดขึ้นไม่ได้มีสาเหตุจากความบกพร่องทางร่างกาย
จากนั้น เมื่อแน่ใจแล้วว่าสุนัขไม่ได้เจ็บป่วย จึงพาพวกเขาไม่ปรึกษาเรื่องการปรับพฤติกรรมด้วยวิธีที่เหมาะสม กับสัตวแพทย์ด้านพฤติกรรม เพื่อวางแผนการบำบัด และปรับพฤติกรรมในระยะยาวต่อไป
บทความโดย
อ.ดร.น.สพ.ปรารมภ์ ศรีภวัศราคม
Prarom Sriphavatsarakom, DVM (Hons), MScStud, PhD
- Lecturer : Department of Pre-clinic and Applied Animal Science
Faculty of Veterinary Science Mahidol University
– Animal Behaviour Clinic, Pasu-arthorn Animal Hospital, Mahidol University
เรื่องอื่น ๆ ที่น่าสนใจ การฝึกสุนัขโดยการใช้รางวัล
