สุนัขควบคุมพิเศษ ไม่ได้น่ากลัวอย่างที่คิด แค่ต้องรู้จักอยู่ร่วมกันให้เป็น ในโลกที่ผู้คนหลากหลายขึ้น สังคมหนาแน่นขึ้น และชีวิตต้องเดินร่วมกันมากกว่าที่เคย บางครั้งเราจึงต้องมี “ขอบเขต” เพื่อให้ทุกตัว ทุกคน อยู่ร่วมกันอย่างสบายใจ
“สุนัขควบคุมพิเศษ” จึงไม่ใช่คำต้องห้าม แต่คือแนวทางหนึ่งที่หลายประเทศใช้ เพื่อจัดระเบียบสังคมให้หมา-คน อยู่ด้วยกันได้โดยไม่เกิดปัญหา
สุนัขกลุ่มนี้ อาจมีภาพจำว่า “ดุ” “กัดง่าย” หรือ “อันตราย” แต่ความจริงคือ เขาแค่ “ต้องการความเข้าใจพิเศษ” ไม่ต่างจากเด็กคนหนึ่งที่อาจขี้ตกใจไว ต้องการครูที่ใจเย็นกว่าปกติ แล้วเราจะเข้าใจและอยู่กับเขาได้อย่างไร ?
สุนัขควบคุมพิเศษ คืออะไร
สุนัขกลุ่มนี้ ไม่ได้ถูกจำกัดเพราะนิสัย แต่เพราะพวกเขามีศักยภาพสูง แรงเยอะ แข็งแรง ฉลาด ตอบสนองไว
และหากไม่ได้รับการฝึกอย่างเหมาะสม อาจเกิดพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ได้ง่าย หลายประเทศจึงกำหนดให้สุนัขกลุ่มนี้อยู่ในรายการ “สุนัขควบคุมพิเศษ” เพื่อป้องกันปัญหาและสร้างมาตรฐานความปลอดภัย
รายชื่อสายพันธุ์ “สุนัขควบคุมพิเศษ” ที่ควรระวังเป็นพิเศษในประเทศไทย (ตามแนวทางของกรุงเทพมหานคร)
- อเมริกัน พิทบูล เทอร์เรีย (American Pit Bull Terrier)
- ร็อตไวเลอร์ (Rottweiler)
- บูล เทอร์เรีย (Bull Terrier)
- สแตฟฟอร์ดเชียร์ บูล เทอร์เรีย (Staffordshire Bull Terrier)
- ฟิล่า บราซิลเลียโร (Fila Brasileiro)
สุนัขควบคุมพิเศษในต่างประเทศ (หรือมีแนวโน้มควบคุมในหลายประเทศ)
- บางแก้ว (Thai Bangkaew Dog)
- โดเบอร์แมน พินเชอร์ (Doberman Pinscher)
- อเมริกัน บูลลี (American Bully)
- เบลเยียน มาลินอยส์ (Belgian Malinois)
- อเมริกัน บูลด็อก (American Bulldog)
- คองโก คาเน่ คอร์โซ (Cane Corso)
- อเมริกัน สแตฟฟอร์ดเชียร์ เทอร์เรีย (American Staffordshire Terrier)
- อาคิตะ (Akita)
- ทิเบตัน มาสทิฟฟ์ (Tibetan Mastiff)
- เพรซา คาเนริโอ (Presa Canario)
- อัลเซเชียน (Alsatian)
- คูวาสซ์ (Kuvasz)
- โบเออร์บูล (Boerboel)
หมายเหตุ:
สุนัขเหล่านี้ไม่ได้ “อันตราย” แต่คือสายพันธุ์ที่ต้องการการดูแลอย่างมีวินัย ยิ่งเข้าใจ… ยิ่งอยู่ร่วมกันได้อย่างมีความสุข
ข้อบังคับต่าง ๆ เจ้าของหรือผู้เลี้ยงต้องเข้าใจให้ชัด ไม่ใช่แค่ทำตามเพราะกลัว
หลายคนต่อต้านคำว่า “ข้อบังคับ” แต่หากเรามองให้ดี ทุกสังคมมีกฏของมัน สุนัขควบคุมพิเศษจึงมีกฎเฉพาะเพื่อให้เขาใช้ชีวิตในสังคมได้อย่างปลอดภัยมากที่สุด ตัวอย่างข้อบังคับที่พบในหลายประเทศ
- ต้องใส่ ที่ครอบปาก ในพื้นที่สาธารณะ
- ต้องจดทะเบียนพิเศษ
- ต้องฝึกผ่านโปรแกรมเฉพาะ
- บางแห่งจำกัดอายุผู้เลี้ยง (เช่น 20 ปีขึ้นไป)
- ต้องทำประกันภัยกรณีเกิดอุบัติเหตุ
หมายเหตุ: ข้อบังคับในประเทศไทยมีไม่มาก แต่ต้องทำให้ครบ
ประเทศไทยยังไม่ได้มีกฎหมายเข้มงวดเท่าหลายประเทศ แต่มีข้อบังคับพื้นฐานที่เจ้าของทุกคนควรปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด ได้แก่
- ขึ้นทะเบียนสุนัขกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (เทศบาล อบต.)
- ฝังไมโครชิพ เพื่อยืนยันตัวตนและติดตามได้หากเกิดปัญหา
- ใส่สายจูงทุกครั้งเมื่อออกนอกบ้าน
- กรณีสุนัขมีแนวโน้มทำร้ายคนหรือสัตว์อื่น ต้องใส่ที่ครอบปากในที่สาธารณะ
เมื่อเทียบกับประเทศอื่น ๆ ที่ต้องอบรมสุนัข ต้องขอใบอนุญาต หรือห้ามเลี้ยงโดยเด็ดขาด ข้อบังคับในไทยยัง “เปิดกว้างและเบามือมาก” แต่ก็ยิ่งต้องการ “ความรับผิดชอบจากเจ้าของ” เพื่อไม่ให้ต้องมีกฎหมายที่รุนแรงขึ้นในอนาคต ข้อกำหนดเหล่านี้ไม่ใช่การ “จำกัด” สุนัขของคุณ แต่คือการ “ปลดล็อก” ให้เขาได้มีโอกาสไปในที่ที่คนส่วนใหญ่ยอมรับ เพราะถ้าเขามีวินัย คนรอบข้างจะไม่กลัว และคุณจะพาเขาไปใช้ชีวิตได้อย่างอิสระ อย่างไม่ต้องหลบซ่อน
ข้อดีของสายจูงและที่ครอบปาก ไม่ใช่การลงโทษ แต่คือการดูแล
หลายคนมองสายจูงและที่ครอบปากว่า “จำกัดอิสระ” แต่ในมุมของความเป็นจริง มันคือเครื่องมือที่ “ให้โอกาสสุนัขได้ออกมาใช้ชีวิตอย่างปลอดภัย” โดยไม่ต้องกังวลว่าเขาจะทำให้ใครกลัว หรือเกิดเหตุไม่คาดฝัน
ข้อดีของการใช้สายจูงและที่ครอบปาก
- ลดโอกาสเกิดอุบัติเหตุโดยไม่ตั้งใจ
- ทำให้คนรอบข้างรู้สึกมั่นใจเมื่ออยู่ใกล้
- ลดความตึงเครียดของหมา เพราะเจ้าของควบคุมสถานการณ์ได้
- แสดงถึงความรับผิดชอบที่ทำให้เจ้าของ-หมา ได้รับการยอมรับมากขึ้น
- คือใบเบิกทางให้หมาควบคุมพิเศษ “ได้ออกไปใช้ชีวิต” แทนที่จะต้องถูกกักไว้ตลอด
คำแนะนำเมื่อพา สุนัขควบคุมพิเศษ ไปในที่สาธารณะ
เพื่ออยู่ร่วมกับคนอื่นอย่างสงบสุข และเพื่อให้สุนัขได้ออกไปเปิดโลกอย่างปลอดภัย เจ้าของควรปฏิบัติดังนี้
- ฝึกให้นั่งและรอก่อนข้ามถนนหรือเข้าแหล่งชุมชน
- ใช้สายจูงที่ควบคุมทิศทางได้ดี และไม่ปล่อยวิ่งฟรีเด็ดขาด
- ใส่ที่ครอบปากเมื่อเข้าใกล้เด็ก คนแปลกหน้า หรือสัตว์ตัวอื่น
- เตรียมถุงเก็บอึ น้ำ และผ้าเช็ดตัวเล็ก ๆ สำหรับเช็ดตัวหากเล่นน้ำหรือเลอะ
- รับฟังคำทักท้วงจากคนรอบข้างอย่างใจเย็น และแสดงความรับผิดชอบเสมอ
เพราะการพาสุนัขออกไปข้างนอก ไม่ใช่แค่การพาเขาไปเที่ยว แต่คือการ “พาเขาไปอยู่ในสังคมร่วมกับคนอื่น”
เราจึงต้องรับผิดชอบทั้งในฐานะเจ้าของและในฐานะหนึ่งในสมาชิกของสังคม
อย่า “ต่อต้าน” แต่ “เรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกัน”
กฎหมายที่ออกมา ไม่ใช่เพื่อทำร้ายสุนัขของเรา แต่คือเครื่องมือให้คนเลี้ยงสุนัขและคนที่ไม่ได้เลี้ยงสุนัข สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสบายใจ ถ้าเราเข้าใจหัวใจของกฎเหล่านี้ เราจะรู้ว่า มันไม่ใช่เรื่องที่ต้องต่อต้าน แต่คือสิ่งที่เราควร “ช่วยกันทำให้ดีขึ้น”
การเลี้ยงสุนัขควบคุมพิเศษ ไม่ได้หมายความว่าคุณเป็นคนเลี้ยงสุนัขอันตราย แต่มันคือบทพิสูจน์ว่าคุณพร้อมจะเลี้ยงสุนัขอย่างรับผิดชอบมากกว่าคนทั่วไป
อย่ากลัวการเปลี่ยนแปลง จนต้อง “ทิ้งสุนัข”
เมื่อกฎหมายเริ่มเข้มงวดขึ้น เมื่อสื่อเริ่มพูดถึงสุนัขควบคุมพิเศษมากขึ้น เมื่อเพื่อนบ้านเริ่มแสดงความกังวล บางคนอาจคิดว่า “งั้นก็ไม่ต้องเลี้ยงแล้ว” หรือ “เอาไปปล่อยไว้ที่อื่นดีกว่า”
แต่เราขอร้องว่า…อย่าปล่อยสุนัขของคุณเพียงเพราะคุณกลัวการปรับตัว เพราะสุนัขไม่เคยขอให้คุณรับเขามาเลี้ยง
แต่เมื่อคุณเลือกเขาเข้ามาแล้ว เขาก็เชื่อใจคุณว่า “คุณจะไม่ทิ้งเขาไป…ไม่ว่าโลกจะเปลี่ยนแปลงแค่ไหน”
เกร็ดเล็กเกร็ดน้อย การใช้สายจูงและที่ครอบปาก
ใช้สายจูงให้ถูกและให้เป็น สุนัขก็สุข คนก็อุ่นใจ การใช้สายจูงไม่ใช่แค่ “พาสุนัขไปเดินเล่น” แต่คือการเชื่อมโยงจังหวะชีวิตระหว่างคุณกับเขาอย่างกลมกลืน
ข้อแนะนำในการใช้สายจูงที่ดี
- ใช้สายจูงยาวพอดี : ความยาว 1.2–1.5 เมตรกำลังดีสำหรับฝึกและควบคุม
- จับสายด้วยมือที่มั่นคง ไม่พันรอบข้อมือ : กันแรงกระตุกและลดอุบัติเหตุ
- ใช้ฮาร์เนสหรือปลอกคอที่กระชับพอดี ไม่บีบคอ ไม่หลวมเกินไป
- ฝึกสุนัขให้ “เดินข้าง” (heel) ไม่วิ่งนำ : ไม่ใช่แค่ความเรียบร้อย แต่ช่วยลดความเครียด
- พูดชมเสมอเมื่อสุนัขเดินดี : สุนัขก็เหมือนเรา ได้กำลังใจแล้วอยากทำดีขึ้นอีก
อย่าใช้สายจูงโดยวิธี “กระชาก” เพื่อควบคุมพฤติกรรมผิด ๆ แต่ให้ใช้สายจูงเป็น “ภาษากาย” ที่นุ่มนวลเพื่อสื่อสารว่า “อยู่ข้าง ๆ กันนะ”
เตรียมตัวก่อนใส่ที่ครอบปาก ค่อยเป็นค่อยไป ด้วยความเข้าใจ
การใส่ที่ครอบปากไม่ใช่การลงโทษ แต่คือการ “ให้สุนัขได้มีโอกาสไปเปิดโลกอย่างปลอดภัย” และเราควรเริ่มด้วยใจที่นุ่มนวลไม่ใช่ความกลัว
ขั้นตอนฝึกใช้ที่ครอบปากอย่างเป็นมิตร
- แนะนำให้รู้จัก วางที่ครอบปากไว้ใกล้ ๆ ชามข้าว ให้สุนัขดมและคลุกคลีกับมัน เพื่อให้เขามองว่ามันคือ “สิ่งธรรมดา” ไม่ใช่ของน่ากลัว
- ใช้ขนมหยอดด้านใน เพื่อให้เขาสอดจมูกเข้าไปเองโดยสมัครใจ เช่น ทาเนยถั่วเล็กน้อยด้านใน
- เริ่มต้นด้วยช่วงเวลาสั้น ๆ ใส่เพียง 5–10 วินาที แล้วถอดออกทันที ชมและให้ขนม ค่อย ๆ เพิ่มเวลาให้เขาคุ้นเคย ไม่ฝืน
- ซ้อมใส่พร้อมสายจูงเดินรอบบ้าน ให้เขารู้ว่าการใส่ที่ครอบปากไม่ใช่เรื่องใหญ่ และยังได้ออกไปเดินเหมือนเดิม
- ไม่ลงโทษเมื่อเขาดิ้น ยิ่งฝืน ยิ่งต่อต้าน จงเป็น “คนใจเย็น” ที่พาสุนัขฝึกซ้ำด้วยความรัก ไม่ใช่ความหงุดหงิด
จำไว้ว่าการใส่ที่ครอบปาก คือการเปิดโลก ไม่ใช่การปิดกั้น เมื่อเขาคุ้นเคยกับมัน คุณจะพาเขาไปสวนสาธารณะ ไปเดินเที่ยว ไปพบคนแปลกหน้าได้อย่างมั่นใจ และทุกคนรอบตัวจะรู้สึกสบายใจขึ้น เมื่อเห็นว่า “คุณคือเจ้าของที่ใส่ใจ”
ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับ “ที่ครอบปาก” อย่าปล่อยให้ภาพจำบดบังความจริง
เมื่อพูดถึง “ที่ครอบปาก” ภาพที่หลายคนคิดถึงอาจเป็น
- สุนัขที่กำลังจะกัด
- สุนัขดุ ควบคุมไม่ได้
- สุนัขที่ไม่ควรอยู่ในสังคม
แต่ในความจริง… ที่ครอบปาก ไม่ใช่ “เครื่องหมายของสุนัขอันตราย” แต่คือ เครื่องมือของเจ้าของที่มีความรับผิดชอบ
ต่อไปนี้คือความเข้าใจผิดที่เราพบบ่อย และอยากชวนคุณคิดใหม่
- สุนัขที่ใส่ที่ครอบปากคือสุนัขดุ
ไม่จริงเลยครับ สุนัขหลายตัวนิสัยดี น่ารัก ไม่เคยกัดใคร แต่เจ้าของเลือกใส่เพราะอยู่ในพื้นที่ที่ “ไม่แน่นอน” เช่น มีเด็ก มีหมาอื่น มีเสียงดัง การใส่ที่ครอบปากคือการ ลดความเสี่ยงล่วงหน้า ไม่ใช่เพราะสุนัข “จะทำ” แต่เพราะเจ้าของ “ไม่ประมาท”
- ใส่แล้วสุนัขจะหายใจไม่ออก
ถ้าเลือกชนิดและขนาดถูกต้อง สุนัขจะหายใจได้ปกติ ที่ครอบปากที่ดี เช่นแบบตะกร้อ (basket muzzle)
ออกแบบให้หายใจได้ วิ่งเล่นได้ และแม้แต่กินขนมผ่านช่องได้ อย่าใช้แบบแน่นหรือแบบรัดปากที่ปิดสนิท เพราะอาจอันตรายและทำให้หมากลัว
- ใส่ที่ครอบปากแล้วจะทำให้สุนัขเครียด
จริง…ถ้าใส่แบบกระทันหัน หรือบังคับ แต่ถ้าเริ่มต้นด้วยความเข้าใจ ฝึกด้วยความใจเย็น และให้รางวัล
สุนัขจะคุ้นเคยและ “รู้สึกปลอดภัย” เมื่อใส่มัน บางตัวถึงขั้นเดินมาให้ใส่เองด้วยความเคยชิน
- กลัวคนอื่นมองไม่ดี
อย่าปล่อยให้ภาพลักษณ์สำคัญกว่าความปลอดภัยของสุนัข คุณกำลังทำในสิ่งที่ดีที่สุดเพื่อเขา และเมื่อเขาปลอดภัย คนรอบข้างก็สบายใจ คุณเองก็พาเขาไปไหนก็ได้มากขึ้น
การเป็นเจ้าของสุนัขที่ดี ไม่ได้วัดกันที่สุนัขน่ารักหรือไม่ใส่อะไรเลย แต่วัดกันที่ว่า “คุณกล้าดูแลเขาแม้ในเรื่องที่คนอื่นไม่เข้าใจหรือเปล่า” ผู้เขียนอยากบอกว่า…ที่ครอบปาก ไม่ใช่ตราบาป แต่มันคือ “ตั๋วพาสุนัขออกไปใช้ชีวิต” ได้อย่างปลอดภัยในสังคมที่หลากหลาย
บทสรุป
สุนัขควบคุมพิเศษ คือโอกาส ไม่ใช่ภาระ เขาคือโอกาสที่ท้าทายให้เรากลายเป็นเจ้าของที่เข้าใจสุนัข ไม่ใช่แค่เลี้ยง แต่อยู่ร่วมกันอย่างรู้ใจ และเมื่อคุณผ่านจุดนั้นไปได้ คุณจะรู้ว่า คำว่า “พิเศษ” ในสุนัขควบคุมพิเศษนั้น ไม่ได้หมายถึง “อันตราย” แต่มันคือ “หัวใจที่พิเศษกว่าสุนัขตัวไหน ๆ” ที่รอให้คุณเปิดใจรับเขาเข้าไป
เราอยากเห็นวันที่สุนัขทุกตัว ไม่ว่าจะถูกมองอย่างไร ก็สามารถเดินเคียงข้างเจ้าของอย่างภาคภูมิ และถูกยอมรับในสังคม ด้วยความรับผิดชอบ ความเข้าใจ และความรักที่มั่นคงไม่เปลี่ยน และคนที่ใส่ใจฝึกให้สุนัขคุ้นเคยกับมันอย่างนุ่มนวล คือคนที่ไม่ใช่แค่เลี้ยงสุนัข แต่เป็นเพื่อนแท้ของเขาอย่างแท้จริง
บทความโดย
คุณภาณุ ศีรรัตนประภาส ผู้ก่อตั้งเพจ ส่ายหาง The Happy Tails
เรื่องอื่น ๆ ที่น่าสนใจ – ข้อบัญญัติฯ การควบคุมการเลี้ยงหรือปล่อยสัตว์ ปี 2567
