ต่อมเหม็นของสุนัข – เรื่องที่หลายคนยังเข้าใจผิด

ต่อมเหม็นของสุนัข – รู้จัก เข้าใจ และดูแลอย่างถูกวิธี

ลองนึกภาพ … คุณกำลังนั่งเล่นอยู่ในห้องนั่งเล่นอย่างสบายใจ เจ้าสุนัขที่บ้านก็มานั่งตรงหน้า จู่ ๆ เขาเริ่มถูไถก้นไปมากับพื้นอย่างแรง ราวกับพยายามแก้อาการคันที่ตัวเองเอื้อมไม่ถึง เสียงเสียดสีเบา ๆ ดังขึ้น พร้อมรอยเปื้อนเล็ก ๆ ที่ทำให้เราสะดุ้งใจ บางครั้งพอหยุดไถ เขาก็หันกลับไปเลียก้นตัวเองไม่หยุด

แม้เพิ่งอาบน้ำให้ไม่นาน กลิ่นแรงก็ยังวนเวียนไปทั่วห้อง หลายคนเมื่อเห็นภาพแบบนี้แล้ว มักสรุปทันทีว่าถึงเวลา “ต้องบีบต่อมเหม็นแล้ว” แน่ๆ

แต่ความจริงคือ … ไม่ใช่ว่าสุนัขทุกตัวต้องบีบ และการบีบโดยไม่เข้าใจ อาจทำให้สุนัขเจ็บและกลายเป็นปัญหาที่หนักกว่าเดิม

ต่อมเหม็นของสุนัข มีไว้ทำไม

ธรรมชาติไม่เคยสร้างอะไรมาโดยไร้เหตุผล ต่อมเหม็น หรือ Anal glands เป็นถุงเล็ก ๆ ขนาดเท่าเมล็ดถั่ว ซ่อนอยู่ด้านข้างรูทวาร ตำแหน่ง 4 และ 8 นาฬิกา ข้างในมีของเหลวกลิ่นแรง

สำหรับเราอาจเป็นกลิ่นที่รบกวน แต่สำหรับสุนัขแล้ว นี่คือ ภาษาที่สำคัญที่สุด

• เวลาสุนัขขับถ่าย ก้อนอึจะกดถุงนี้ให้ของเหลวหลั่งออกมาเล็กน้อย เหมือนทิ้ง “ลายเซ็นทางกลิ่น” เอาไว้
• สุนัขตัวอื่นที่เดินผ่านมาก็จะรู้ว่า “นี่คือใคร เพศอะไร สุขภาพเป็นอย่างไร”
• บางครั้งตอนตกใจหรือตื่นเต้น ต่อมเหม็นก็หลั่งออกมาเอง เหมือนเสียงกระซิบว่า “ฉันเครียดนะ”

ดังนั้น ต่อมเหม็นจึงไม่ใช่สิ่งสกปรกที่ต้องกำจัดเป็นกิจวัตร แต่คือ บัตรประชาชนทางกลิ่น ที่ธรรมชาติมอบให้สุนัขทุกตัว

ต่อมเหม็นของสุนัข พบเจอปัญหาได้เมื่อไร

สุนัขส่วนใหญ่ไม่ค่อยพบปัญหาเรื่องต่อมเหม็นเลยตลอดชีวิต แต่บางตัวอาจเกิดความผิดปกติ เช่น ของเหลวคั่งสะสมจนเกิดการอุดตัน หรืออักเสบ ซึ่งเกิดได้จากหลายสาเหตุ

• อุจจาระนิ่มเกินไป → ไม่กดถุงให้ระบายออก
• โครงสร้างร่างกาย → พันธุ์หางสั้น ก้นอวบ เช่น บูลด็อก ปั๊ก ชิสุ
• พันธุกรรม → ท่อเล็กเกิน หรือผลิตของเหลวมากผิดปกติ
• โรคผิวหนัง/ภูมิแพ้ → ทำให้เลียก้นบ่อย จนต่อมระคายเคือง
• น้ำหนักเกิน → ไขมันรอบก้นบดบังแรงกด
• เคยติดเชื้อหรืออักเสบ → ทำให้ต่อมเปราะบางและเกิดซ้ำได้ง่าย

ความเข้าใจผิดที่พบบ่อย เกี่ยวกับ ต่อมเหม็นของสุนัข

มีหลายความเชื่อที่ทำให้เจ้าของเข้าใจผิดเรื่องต่อมเหม็น

• “สุนัขทุกตัวต้องบีบ” — ความจริงคือ สุนัขส่วนใหญ่ไม่ต้องบีบเลย ธรรมชาติจัดการได้เอง
• “อาบน้ำต้องบีบทุกครั้ง” — ร้านอาบน้ำบางแห่งทำเป็นกิจวัตร แต่ถ้าสุนัขไม่มีปัญหา การบีบบ่อย ๆ กลับทำให้ถุงช้ำ อักเสบ และกระตุ้นให้สร้างของเหลวมากขึ้น
• “มีกลิ่นแรงต้องบีบทันที” — กลิ่นแรงไม่ได้มาจากต่อมเสมอไป อาจมาจากช่องปากที่มีหินปูน ผิวหนังที่ติดเชื้อ หรือแม้แต่หูอักเสบก็ได้

กลิ่นตัวสุนัข ไม่ได้มาจากต่อมเหม็นเสมอไป

เจ้าของหลายคนโทษต่อมเหม็นทันทีที่สุนัขมีกลิ่นแรง ทั้งที่จริงแล้ว แหล่งกลิ่นในสุนัขมีหลายจุด

• ช่องปากและฟัน – ฟันหิน เหงือกอักเสบ ฟันผุ ทำให้ลมหายใจเหม็นแรง
• ผิวหนังและขน – การติดเชื้อยีสต์หรือแบคทีเรีย โดยเฉพาะในรอยพับ
• หู – หูอักเสบ มีกลิ่นเปรี้ยวเฉพาะ
• หางและรอยพับใต้หาง – ความชื้นที่สะสมจนมีกลิ่นแรง
• โรคระบบภายใน – ลำไส้อักเสบ ตับ ไต ทำงานผิดปกติ ก็ส่งกลิ่นได้

เพราะฉะนั้น ถ้าสุนัขมีกลิ่นแรง อย่าเพิ่งรีบโทษต่อมเหม็น ต้องตรวจหาสาเหตุให้ชัดเจนก่อน

ต้องบีบต่อมเหม็น จริงหรือไม่

สำหรับสุนัขส่วนใหญ่ คำตอบคือ ไม่จำเป็น แต่ถ้าเริ่มมีอาการเหล่านี้ ควรพาไปหาสัตวแพทย์

• นั่งไถก้นกับพื้นบ่อย
• เลียหรือกัดก้นจนผิดสังเกต
• มีกลิ่นแรงผิดปกติแม้เพิ่งอาบน้ำ
• ก้นบวม แดง หรือกดแล้วเจ็บ

ทำไมควรให้สัตวแพทย์เป็นผู้จัดการ

การบีบต่อมเหม็นไม่ใช่เพียงการกดให้ของเหลวออกมา แต่คือการประเมินว่าปัญหาจริง ๆ คืออะไร

• บีบผิดวิธี → ถุงแตก ช้ำ อักเสบ หรือติดเชื้อ
• บีบบ่อยเกินไป → กระตุ้นให้ร่างกายสร้างของเหลวมากขึ้น
• เจ้าของแยกไม่ออก → สิ่งที่นึกว่าเป็นต่อมอุดตัน อาจจริง ๆ เป็นฝีหรือติ่งเนื้อ ซึ่งต้องรักษาต่างหาก

สัตวแพทย์จึงไม่ใช่แค่ “คนที่บีบเก่งกว่า” แต่คือผู้เชี่ยวชาญที่มองเห็นภาพรวมและรักษาได้อย่างปลอดภัย

สิ่งที่เจ้าของควรทำจริง ๆ

• หมั่นสังเกตพฤติกรรมสุนัขในทุกวัน
• ถ้าปกติ ไม่คัน ไม่เหม็น ก็ปล่อยให้ธรรมชาติจัดการ
• ถ้ามีอาการผิดปกติ พาไปหาหมอ อย่าลองทำเองถ้าไม่มั่นใจ
• เลือกอาหารที่มีไฟเบอร์พอดี ทำให้อึแข็งแรงและช่วยบีบต่อมตามธรรมชาติ
• ควบคุมน้ำหนักสุนัข ลดโอกาสการอุดตันจากความอ้วน

⸻

บทสรุป

ต่อมเหม็น คือของขวัญจากธรรมชาติที่ช่วยให้สุนัขมีภาษากลิ่นเป็นของตัวเอง ไม่ใช่สิ่งที่ต้องกำจัดทุกเดือน ความเข้าใจผิดว่าต้องบีบทุกครั้งที่อาบน้ำ หรือเชื่อว่ากลิ่นแรง ต้องบีบทันที ล้วนเป็นสิ่งที่ควรถูกแก้ไข

หน้าที่ของเราคือ รู้จัก สังเกต และเข้าใจ ไม่ใช่รีบลงมือทำโดยไม่จำเป็น ถ้ามีอาการผิดปกติ ให้สัตวแพทย์จัดการ เพราะสุดท้ายแล้ว … หมอเขาเรียนมา เราแค่อ่านมา การดูแลที่ดีที่สุด คือการเลือกทางที่ปลอดภัย อ่อนโยน และทำให้เพื่อนรักของเรามีความสุขที่สุด

บทความโดย
คุณภาณุ ศรีรัตนประภาส ผู้ก่อตั้งเพจส่ายหาง The Happy Tails

---

เรื่องอื่น ๆ ที่น่าสนใจ – น้องหมากินสิ่งแปลกปลอม อันตรายเงียบที่คุณอาจไม่รู้ตัว