ต่อมเหม็นของแมว หรือต่อมข้างก้น มีบทบาทในเรื่องการสร้างกลิ่นเพื่อสร้างอาณาเขตของแมว แต่ต่อมข้างก้นก็สามารถเกิดความผิดปกติกลายเป็นโรคในแมวได้เช่นกัน
วันนี้ เรามาทำความรู้จัก และเรียนรู้เกี่ยวอาการผิดปกติของ ต่อมเหม็นของแมว กันค่ะ
ต่อมข้างก้น (Anal sac) หรือต่อมเหม็น คืออะไร
ต่อมข้างก้นมีโครงสร้างลักษณะเป็นถุงขนาดเล็กตั้งอยู่บริเวณข้างรูก้นของแมว (anus) โดยวางอยู่ทางด้านซ้ายและด้านขวาของรูก้น ตำแหน่งประมาณ 4 นาฬิกา กับ 8 นาฬิกา หรือ 3 นาฬิกา กับ 9 นาฬิกา
บริเวณผนังของต่อมนี้ จะสร้างสารคัดหลั่งที่มีลักษณะเป็นของเหลว มีกลิ่นเฉพาะตัวของแมวแต่ละตัว ซึ่งจะมีกลิ่นเหม็นคล้าย ๆ กับน้ำคาวปลา หรือกลิ่นเหมือนปลาเค็ม เมื่อสารคัดหลั่งผลิตออกมา จะถูกเก็บอยู่ในต่อมข้างก้นนี้ และถูกปล่อยออกมาทางท่อเปิดขนาดเล็กที่อยู่บริเวณด้านในของรูก้น โดยต่อมข้างก้นนี้พบได้ทั้งในแมวเพศผู้ และเพศเมีย
ต่อมข้างก้นมีหน้าที่อย่างไร
สารคัดหลั่งที่ถูกผลิตออกมาเป็นสารเคมีที่มีกลิ่นเฉพาะตัว มีบทบาทช่วยแสดงกลิ่นของแมวตัวนั้น ๆ และกลิ่นนี้ยังช่วยเป็นเครื่องหมายแสดงตัวตน และการวางอาณาเขตของแมวได้ด้วย
หลายครั้งที่เราพบว่า แมวมีพฤติกรรมดมก้นของแมวที่เพิ่งเคยเจอกัน นั่นเป็นหนึ่งในพฤติกรรมการทักทาย และทำความรู้จักของแมว โดยการใช้กลิ่นสื่อสาร นอกจากนี้ แมวป่าที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติ สารคัดหลั่งจากต่อมข้างก้นจะถูกขับออกมา เพื่อใช้ไล่ศัตรูได้
ในขณะที่แมวขับถ่ายอุจจาระ กล้ามเนื้อบริเวณรอบรูทวารจะบีบตัว ทำให้สารคัดหลั่งจากต่อมข้างก้นผสมออกมากับก้อนอุจาระ ดังนั้น อุจจาระของแมวแต่ละตัวจึงมีกลิ่นเฉพาะ
รู้หรือไม่? ต่อมข้างก้นสามารถเกิดความผิดปกติ อักเสบ หรือเป็นฝีได้ เราจะสังเกตอย่างไร?
ต่อมข้างก้นสามารถเกิดความผิดปกติได้จากหลายสาเหตุ เช่น การติดเชื้อ และการอักเสบของต่อมข้างก้น ฝีที่ต่อมข้างก้น การเกิดก้อนเนื้อ หรือมะเร็งของต่อมข้างก้น เป็นต้น
การติดเชื้อที่พบได้บ่อยของต่อมข้างก้นในแมว คือการติดเชื้อแบคทีเรีย โดยปกติแล้ว ในขณะที่แมวขับถ่ายอุจจาระ ซึ่งมีแบคทีเรียปนเปื้อนอยู่ มีโอกาสที่แบคทีเรียเหล่านั้นจะผ่านเข้าไปสู่ต่อมข้างก้นผ่านทางรูเปิดที่เชื่อมต่อกับบริเวณด้านในของรูทวาร
ในสภาวะปกติ ต่อมข้างก้นจึงมีการบีบสารคัดหลั่งออกมา เพื่อขับแบคทีเรียเหล่านี้นี้ออกมาด้วย แต่ถ้าเกิดการอุดตันของรูเปิดที่บริเวณต่อมข้างก้น จะทำให้เกิดสารคัดหลั่งคั่งค้างอยู่ภายใน และมีแบคทีเรียเจริญเติบโตมากกว่าปกติ จนทำให้กลายเป็นการติดเชื้อ และมีการอักเสบได้ ในกรณีที่ร้ายแรงกว่านั้นอาจพัฒนากลายเป็นฝีบริเวณต่อมข้างก้นได้
อาการที่แสดงถึงความผิดปกติของต่อมข้างก้น
เมื่อเกิดการติดเชื้อ และการอักเสบ บริเวณต่อมข้างก้น หรืออาจกลายเป็นฝี แมวจะเริ่มเลีย หรือแทะ บริเวณรอบก้น หรือโคนหางด้านในบ่อยขึ้น ขนบริเวณโคนหางหลุดร่วงและบางลง จากการเลียบ่อย หรืออาจเอาก้นถูพื้นบ่อยมากขึ้น
ในบางรายอาจจะมีเลือดจากหนอง ไหลออกมาจากบริเวณรูก้น ในแมวบางตัวอาจมีอาการขับถ่ายลำบาก เพราะเจ็บบริเวณรูก้นและข้างก้น ถ้าบริเวณต่อมข้างก้นอักเสบมาก หรือเป็นฝี เราจะสังเกตเห็นการบวมแดง เมื่อใช้มือคลำจับจะรู้สึกร้อน และแมวมีอาการเจ็บ ในกรณีที่ ฝีในต่อมข้างก้นแตก เราจะสังเกตเห็นหนองและเลือด เลอะเปื้อนบริเวณรอบก้น หรือบริเวณพื้นที่แมวเดินผ่าน
เมื่อเกิดความผิดปกติของต่อมข้างก้น เราควรทำอย่างไร มีวิธีป้องกัน หรือไม่?
หากเราพบสัญญาณอาการที่บ่งการอักเสบ หรือติดเชื้อของต่อมข้างก้น แนะนำให้เจ้าของรีบพาน้องแมวไปพบสัตวแพทย์ เพื่อทำการวินิจฉัยและรักษา เนื่องจากการรักษาการติดเชื้อ และการอักเสบ จำเป็นต้องรักษาด้วยยาปฏิชีวนะ เพื่อคุมการติดเชื้อแบคทีเรีย ร่วมกับการให้ยาลดการอักเสบ และการบีบระบายสารคัดหลั่งกรณีที่มีการอุดตัน
กรณีที่เป็นฝีและมีสารคัดหลั่งหนองภายในถุงฝี สัตวแพทย์จะเจาะหรือกรีดระบาย เพื่อทำความสะอาดและล้างแผลร่วมกับการรักษาทางยา ในรายที่การอักเสบเรื้อรัง หรือพัฒนากลายเป็นก้อนเนื้อของต่อมข้างก้น อาจมีการพิจารณาการรักษาทางศัลยกรรมร่วมด้วย
การอักเสบของต่อมข้างก้นกลับมาเป็นซ้ำแบบเรื้อรังอาจจะต้องพิจารณาร่วมด้วยว่า แมวมีโรคอื่น ๆ แฝงอยู่หรือไม่ เช่น โรคอ้วน หรือโรคระบบทางเดินอาหาร เช่น ท้องเสียเรื้อรัง โรคทางเดินอาหารอักเสบเรื้อรัง ภาวะภูมิแพ้อาหาร รวมไปถึงความผิดปกติของโครงสร้างและระบบประสาท เป็นต้น
การดูแลและการป้องกันการเกิดความผิดปกติของต่อมข้างก้น ให้เจ้าของหมั่นสังเกตว่า ที่ต่อมก้นของแมวมีสารคัดหลั่งที่มีกลิ่นผิดปกติหรือไม่ หรือแมวแสดงพฤติกรรมที่แปลกไป และแนะนำการช่วยบีบระบายสิ่งคัดหลั่งของต่อมก้นของแมว เพื่อช่วยลดการคั่งค้างของสารในต่อมข้างก้น โดยแนะนำบีบต่อมก้นแมวอย่างน้อยเดือนละ 1 ครั้ง สามารถพาไปพบสัตวแพทย์เพื่อให้คำแนะนำในการบีบต่อมก้น เพื่อการดูแลสุขภาพที่ดีของน้องแมวเป็นประจำ
บทความโดย
สพ.ญ.ปิยวรรณ ภู่ระหงษ์
สัตวแพทย์ประจำโรงพยาบาลแมว PURRfect Cat Hospital
เรื่องอื่น ๆ ที่น่าสนใจ – แมวเลียขนตัวเอง มากกว่าปกติ เกิดจากสาเหตุอะไร
